Leiden

Democratisch proces verbeteren

Er is in Leiden sinds vier jaar een democratisch experiment aan de gang: “de nieuwe bestuursstijl”. De coalitiepartijen SP, D66, VVD en CDA hebben aan het begin van de periode met elkaar afgesproken om de stad op een andere manier te gaan besturen. Het belangrijkste element daarvan is dat er binnen de coalitie géén extra afspraken worden gemaakt buiten de afspraken die in het coalitieakkoord zijn vastgelegd. Daarmee worden de achterkamertjes dus afgeschaft, waarmee een lang gekoesterde wens van de SP in vervulling ging. Dat is ook vastgelegd in een bestuursakkoord, dat is getekend door álle partijen in de Leidse raad. Daarin staat dat er gewerkt wordt met 'wisselende meerderheden'.

Het is voor elke politieke coalitie heel verleidelijk om wel alles zelf te regelen. Dat kan ook heel makkelijk, want de coalitie levert niet alleen het dagelijks bestuur en is dus vaak beter geïnformeerd dan de oppositie, maar de coalitie heeft ook een meerderheid in de raad. Bij de stemming over achterkamertjes compromissen ligt de uitkomst bij voorbaat dus al vast. 

De afspraak om te stoppen met de achterkamertjes is dus een kwetsbare afspraak die constant bewaakt moet worden. Dat hebben we gedaan, maar toch is het de afgelopen periode niet altijd gelukt om helemaal geen extra afspraken te maken. Maar waar dat gebeurde was het duidelijk dát dat gebeurde, ook omdat de SP daar openheid over gaf, en kwam daar ook terechte kritiek op.

Deze manier van werken heeft heel veel voordelen. De belangrijkste is dat het heel goed is voor de democratie. De achterkamertjes zijn niet openbaar en daar kunnen dus vreemde dingen gebeuren, zoals dat zaken die op zich niets met elkaar te maken hebben tegen elkaar worden uitgeruild. In de openbaarheid daarentegen kan dat niet. Daar worden discussie beslecht door goede argumenten, ondersteund door goed onderzoek. Daar kan er ook worden ingesproken en daar moet de politiek ook iets doen met wat de insprekers zeggen. Het spreekt voor zich dat deze manier van werken de SP heel goed ligt!

Daarmee wordt meteen het tweede voordeel duidelijk: de kwaliteit van de besluitvorming gaat met sprongen vooruit. Uit de achterkamertjes kwamen vaak halfbakken compromissen. Of beslissingen die achteraf op verkeerde of onvolledige informatie gebaseerd bleken. Bovendien is het heel lastig om achteraf nog de in de achterkamertjes gemaakte afspraken te wijzigen; de enige manier om dat te doen is om opnieuw de achterkamertjes in te gaan. Door zaken juist gewoon in de openbaarheid en met alle politieke partijen te behandelen, is er wel altijd ruimte voor verbetering.

Dat toont meteen het derde voordeel: het belang van minderheden wordt meegenomen bij de besluitvorming. De afgelopen periode was het bij begrotingsbehandelingen vaak juist de oppositie die de meeste wijzigingsvoorstellen aangenomen kreeg. En daardoor kon de oppositie vaak uiteindelijk ook akkoord gaan. Het laatste voordeel van deze nieuwe manier van werken wordt daarmee ook duidelijk: het leidt paradoxaal genoeg tot meer overeenstemming, meer besluiten worden met unanieme stemmen aangenomen.

Kortom, dat deze manier van werken wordt voortgezet is van het allergrootste belang. Hoe democratischer, hoe beter.

Publieksparticipatie

Een ander onderdeel van de nieuwe bestuursstijl is dat publieksparticipatie beter moet. Als het democratisch proces in de raad zelf beter loopt, is  dat pas de helft van wat nodig is om de lokale democratie echt goed te laten functioneren. Alleen als mensen, organisaties en bedrijven in de stad kunnen meedenken en meebeslissen waar dat kan. Een initiatiefvoorstel daarover dat mede is ingediend door de SP is aangenomen en wordt nu uitgevoerd. Dat voorstel houdt in dat participatie (meedoen en meedenken) een vast onderdeel wordt van elk raadsvoorstel; vanaf het begin wordt duidelijk gemaakt hoe de participatie wordt vormgegeven en wat de resultaten daarvan zijn. Daarmee wordt ook de organisatie (de ambtenarij) gedwongen participatie een duidelijke en controleerbare plek te geven. Dat is belangrijk, want juist daar ligt vaak het probleem.

Gemeenschappelijke regelingen

Er zijn veel gemeenschappelijke regelingen, samenwerkingsverbanden tussen gemeentes. Zo wordt er met verschillende gemeentes samengewerkt bij onder andere afvalverwerking, personeelsbeleid en inkoop. Leiden maakt ook deel uit van het samenwerkingsverband Holland Rijnland, waarbinnen o.a. jeugdzorg, maar ook verkeersvraagstukken worden opgepakt.

Gemeenschappelijke regelingen kunnen nuttig zijn, maar het nadeel is het gebrek aan democratische controle. Daarom wil de SP dat we alleen zulke samenwerkingsverbanden aangaan wanneer dat een duidelijke meerwaarde heeft, en dat gebrekkige democratische controle niet voor onoverkomelijke problemen zorgt. Op dit moment wordt er nog te vaak gekozen voor een gemeenschappelijke regeling zonder daarmee rekening te houden. Met de grote decentralisaties die eraan komen zal het wel nodig zijn om beter samen te werken met andere gemeentes op het gebied van onder andere jeugdzorg en hulp bij het huishouden. 

Organisatie

Aan de slag gaan met publieksparticipatie is hard nodig, want er is veel ruimte voor verbetering binnen de gemeentelijke organisatie wat betreft het omgaan met de 'buitenwereld'. Dat bleek de afgelopen periode wel uit hoe moeilijk het is gebleken om wijkmanagement goed te regelen. De wijkmanagers zijn vier mensen die voor de vier stadsdelen de contactpersonen zijn tussen de vele verschillende onderdelen van de gemeente enerzijds en al de verschillende partijen in de Leidse samenleving anderzijds. Als er problemen zijn, zijn er vaak veel partijen belanghebbende, bijvoorbeeld woningcorporaties, de politie en jongerenwerk, en aan de kant van de gemeente bijvoorbeeld de afdelingen Stedelijk Beheer en Welzijn en Zorg. De wijkmanager is de spin in het web die al die verschillende partijen bij elkaar brengt. Gebleken is dat dat werk enorm wordt gewaardeerd door bijvoorbeeld voorzitters van wijkverenigingen en wijkagenten.

De wijkmanagers waren bijna wegbezuinigd, maar mede op voorstel van de SP is dat niet gebeurd. Tegelijk wilde de SP en andere partijen het wijkmanagement beter regelen, want de wijkmanagers hebben vaak problemen om zaken geregeld te krijgen binnen de eigen organisatie. Daar stuitten ze soms zelfs op tegenwerking. Dat probleem moet vanuit het hoogste management aangepakt worden, maar dat is jarenlang niet gebeurd.

Dat er op dat niveau nog meer problemen liggen werd ook pijnlijk duidelijk uit alle financiële missers van de afgelopen jaren en het rapport daarover dat in opdracht van de raad is opgesteld. Daaruit bleek dat de gemeentelijke organisatie intern vaak niet op orde is, dat kennis mist, dat processen niet op orde zijn en dat het niet lukt om verbeterplannen en aanbevelingen uit te voeren. Dat moet dus zo snel mogelijk anders, anders blijven we tegen allerlei problemen aanlopen en verspillen we veel geld.

Maar er is nog meer grondig mis qua personeel en organisatie. Dat is de afgelopen tijd ook gebleken bij de pogingen om Stedelijk Beheer, de afdeling die de publieke ruimte verzorgt, op orde te brengen. Dankzij de inzet van de SP is die afdeling niet geprivatiseerd maar is er een verbeterplan opgesteld om de dienst weer op orde te krijgen. Dat verbeterplan is mede door woordvoerders van het personeel opgesteld. Het probleem was al die jaren ook hier weer een falend management, dat niet luisterde en dus niets (of veel te weinig) deed met de suggesties van de mensen die het werk uiteindelijk moesten uitvoeren. Ook zaken als planning, sturing en inkoop waren totaal niet op orde, met enorme geldverspilling als gevolg. Hoewel het vaststellen van het verbeterplan en het niet doorgaan van de privatisering een enorm succes was, gaat de implementatie daarvan heel erg moeizaam. Opnieuw kwam het management tegenover het personeel te staan, met alle gevolgen van dien. Uiteindelijk zijn zelfs de woordvoerders van het personeel ontslagen op beschuldiging van 'intimidatie en bedreiging'. De rechtszaak daarover loopt nog steeds. Ook hier wil de SP snel orde op zaken stellen.

Verder wil de SP de externe inhuur zo veel mogelijk beperken. Dat is belangrijk, niet alleen omdat tijdelijke inhuur vaak duur is, maar ook omdat de eigen organisatie vaak niets leert als een klus door een externe wordt opgepakt. Daar zijn de afgelopen periode al stappen in gezet, bijvoorbeeld door de oprichting van een interne 'flexpool' voor uitwisseling van personeel voor projecten. Ook wordt er bij voorkeur uitgewisseld met andere gemeentes als er tijdelijk iemand nodig is.

Een stuk bedrijfsvoering dat de komende jaren ook voortdurende extra aandacht nodig zal blijven hebben is ServicePunt71. In dit samenwerkingsverband tussen Leiden, Leiderdorp, Zoeterwoude en Oegstgeest is een groot deel van het interne dienstverlenende gedeelte van deze gemeentes samengevoegd, ICT, Human Resource Management, Juridische zaken, Inkoop en Financiële zaken. De start is niet makkelijk gegaan, onder andere door gebrekkige planning vooraf en te optimistische verwachtingen. Ook is niet voldoende nagedacht over de samenwerking tussen de achterblijvende organisatie en de nieuwe. Wellicht moeten er dan ook nog aanpassingen gedaan worden aan de verdeling van het werk.

De SP zou ook graag zien dat er iets veranderen aan hoe er met juridische zaken wordt omgegaan. De gemeente heeft de slechte gewoonte om in geval van juridische conflicten altijd door te procederen, ook al is soms het ongelijk van de gemeente al aangetoond of ingezien. Die houding is helemaal verkeerd en moet worden losgelaten.

Financiën

Afgezien van een tweetal grote investeringen die we uit de reserves van de stad willen betalen (voor woningbouw en duurzaamheid), wil de SP geen verandering aanbrengen in het totaal van uitgaven en inkomsten; geen stijging van de belastingen dus. Er zijn wel zaken die extra geld kosten, zoals het opvangen van een deel van bezuinigingen op de sociale werkplaatsen en het terugdraaien van bezuinigingen op Natuur- en Milieu-Educatie. Andere zaken zijn meer verschuivingen binnen bestaande budgetten, bijvoorbeeld meer investeringen voor de fiets kan wat de SP betreft gepaard gaan met minder investeringen in autoverkeer. Andere wijzigingen van beleid zullen geld opleveren, zoals het minder procederen en het besparen op het energieverbruik binnen de eigen gebouwen. 

Voor zover er structureel extra geld nodig is wil de SP dat betalen door verschuivingen vanaf zaken die we minder van belang vinden, zoals City Marketing. Maar we verwachten ook bezuinigingen te kunnen realiseren door beter en efficiënter te werken. Bij Stedelijk Beheer bijvoorbeeld gaat per jaar 42 miljoen euro om. Als er beter gepland en ingekocht wordt en als er beter wordt geluisterd naar de aanbevelingen van het eigen personeel, kan daar zeker een flink stuk vanaf. Een goed voorbeeld daarvan is de bezuiniging op de verwerking van het GFT- en huishoudelijk afval. De SP roept al jaren dat we daar veel te veel voor betalen, en we hebben er ook jaren op aangedrongen om nieuwe contracten zorgvuldig te sluiten. Inmiddels zijn die contracten gesloten en de stad gaat daarmee vanaf 2015 elk jaar ongeveer 1,8 miljoen euro mee besparen! En het afval wordt milieuvriendelijker verwerkt.

En zo zijn er veel meer plekken in de gemeente waar efficiënter gewerkt kan worden. Het inkoopbeleid van de gemeente is weliswaar al iets verbeterd, maar wij weten uit recente praktijkvoorbeelden dat er nog heel veel ruimte is voor verbetering. En gewoonweg de zaken beter organiseren, met meer ruimte voor participatie vanuit de stad, minder externe inhuur, minder reorganisaties en minder ambitieuze projecten, scheelt al heel veel.

Verder willen we geld besparen door beter samen te werken met filantropische instellingen zoals Fonds 1818. Dat betekent natuurlijk niet dat we stoppen zaken te regelen en dan hopen dat een instelling het oppikt. Maar het is wel zo dat de doelen van filantropische instellingen en van de gemeente vaak elkaar overlappen. Nu al nemen filantropische instellingen en de gemeente vaak deel aan dezelfde projecten. Maar er vindt naar ons idee nog te weinig directe afstemming plaats met de filantropische instellingen over wat zij en wat wij willen bereiken, en hoe we dat samen effectiever kunnen doen.

Wat betreft het innen van belastingen zouden we uiteraard graag vooral de sterkste schouders de zwaarste lasten laten dragen. Helaas is dat maar zeer beperkt mogelijk. Het enige dat de gemeente wettelijk kan doen is wat al eerder gedaan is in Leiden, de zogenaamde Leidse Belastingmix, waarbij er minder afvalstoffenheffing gerekend wordt maar meer Onroerende Zaak Belasting. De waarde van iemands huis heeft over het algemeen wel een relatie met iemands inkomen. Voor zover de Leidse Belastingmix de afgelopen jaren meer richting de standaard tarieven is gegaan, wil de SP dat terugdraaien.

De rioolheffing willen we vergroenen. Dat betekent dat de heffing afhankelijk wordt van het gebruik. Nu is die heffing afhankelijk van de gezinsgrootte. De totale hoeveelheid die geheven wordt willen we hetzelfde houden. De rioolheffing kan gekoppeld worden aan het gebruik als er een koppeling wordt gemaakt met de hoeveelheid water die mensen afnemen van het waterbedrijf. We willen graag proberen die koppeling tot stand te brengen.

En we willen een groot gedeelte van de ruime reserves die Leiden gelukkig nog heeft, gaan investeren. In twee zaken: duurzame energie en in een gemeentelijke woningbouwcorporatie. Daar heeft u elders in dit verkiezingsprogramma meer over kunnen lezen. We moeten dat geld niet werkeloos op de bank laten staan, zeker niet met de lage rente van dit moment. Er kunnen vergelijkbare rendementen gehaald worden terwijl dat geld voor ons aan de slag gaat voor een zorgzamer, socialer en groener Leiden.

Kortom, de SP wil werk maken van de volgende zaken:

• Doorgaan met de huidige bestuursstijl en wegblijven uit de achterkamertjes
• Publieksparticipatie verbeteren
• Gemeentelijke taken niet privatiseren
• Stedelijk Beheer zo snel mogelijk op orde krijgen
• Externe inhuur verminderen
• Geen verhoging van de belastingdruk als totaal, vergroening van de rioolheffing en herstel van de Leidse belastingmix
• Betere samenwerking met fondsen
• Gemeenschappelijke regelingen alleen wanneer dat echt wat bijdraagt
• Investeren in duurzame energie
• Investeren in een gemeentelijke woningbouwcorporatie