Leiden

De gemeenteraad heeft bij de vergadering van 15 mei een “besluit met ballen” genomen, aldus fractievoorzitter van de SP Antoine Theeuwen. Naar aanleiding van de zoveelste onverwachte overschrijding (op de tweede zaal van de Stadsgehoorzaal) had de PvdA een extra debat aangevraagd. Tijdens dat debat legde wethouder Witteman uit dat de organisatie nog steeds last heeft van de oude bestuurscultuur. De gemeente probeerde telkens te veel grote projecten in de lucht te houden. Die projecten werden telkens veel te rooskleurig aan de raad gepresenteerd. Binnen die cultuur worden tegenvallers zo lang mogelijk verzwegen. Ambitieuze plannen lanceren was belangrijker dan fatsoenlijk financiëel beleid. Na die uitleg heeft de voltallige gemeenteraad ingestemd met een motie van de PvdA, die opriep een onderzoek in te stellen naar de oorzaken en vooral de mogelijke oplossing van de problemen, die onze stad al zolang in de grip houden.

Overschrijding Stadsgehoorzaal
Aanleiding was weer een overschrijding op de tweede zaal van de Stadsgehoorzaal. Na de vorige overschrijding van 2,5 miljoen (op het oorspronkelijke budget van 9,5 miljoen), werd er kortgeleden een nieuwe overschrijding van 1.6 miljoen bekend. Bovendien loopt de bouw extra vertraging op, waardoor de Stadsgehoorzaal nog eens een seizoen extra dicht zal blijven. Als klap op de vuurpijl maakte de wethouder tijdens het debat bekend dat er eigenlijk nog een tekort verstopt zat in het project. De vorige wethouder (D'66'er Hessing) had met de directie van de Stadsgehoorzaal afgesproken dat zij 2,25 miljoen zouden bijdragen aan de verbouwing, en nog eens € 55.000,- jaarlijks. Toen al had de directie aangegeven dat niet te kunnen betalen, maar de wethouder besloot dat toen niet aan de raad te melden. Wethouder Witteman maakte bekend dat de enige manier waarop de Stadsgehoorzaal dat bedrag kan ophoesten is door een lening aan te gaan. De rente op die lening maakt het vrijwel onmogelijk om de jaarlijkse bijdrage van 55 duizend euro aan de gemeente te voldoen. Het was schokkend om te horen dat de bouw van de tweede zaal dus eigenlijk betekent dat de Stadsgehoorzaal haar jaarlijkse verplichtingen niet meer kan voldoen, terwijl de gemeenteraad van de directie altijd te horen kreeg dat de tweede zaal juist nodig was om de exploitatie te verbeteren! Het laatste woord hierover is dus nog niet gesproken.

De analyse van de wethouder
Wethouder Marc Witteman vertelde de raadsleden vervolgens dat de problemen rond de Stadsgehoorzaal niet op zich staan. Ook bij andere projecten worden budgetten overschreden, planningen niet gehaald en worden tekorten pas bekend als ze echt niet langer onder het tapijt te vegen zijn. Bijvoorbeeld bij het Scheltema, de Luifelbaan, Rembrandt 400, het Da Vinci-college in de nieuwbouw van het ROC (2,3 miljoen overschrijding) en het Aalmarktproject.

De problemen zijn dus structureel. Planningen zijn véél te optimistisch, risico's worden niet goed ingeschat, projectmanagement is rommelig, en vastgoed- en grondexploitaties lopen volledig door elkaar heen, zodat het voor de raad ook moeilijk is om zicht te krijgen op de problemen.

Er heeft, aldus de wethouder, lange tijd een bestuurscultuur bestaan waarbij “het verwezenlijken van ambities belangrijker was dan het beheersen van de financiële situatie”. Binnen die cultuur was alles erop gericht op projecten zo positief mogelijk voor te stellen, ook in de richting van de gemeenteraad. Onder ambtenaren bestond zelfs “een bepaalde angst om tegenvallers bij het bestuur te melden”.

Dingen die al zijn verbeterd
Het linkse college zit er nu ruim een jaar, en er is al het een en ander verbeterd. Eén van de belangrijkste verbeteringen is een nieuw systeem om de grondzaken en grote projecten financiëel inzichtelijk te maken. Tegelijk met de jaarrekening is het PRIL verschenen, het Programma Ruimtelijke Investeringen Leiden. Hierin staat glashelder beschreven hoeveel de verschillende lopende en geplande projecten kosten in de loop der tijd, wat voor risico's er zijn en hoe groot die zijn.

Daarnaast werkt het college nu helemaal anders. De wethouders vormen in tegenstelling tot het verleden nu een goed samenwerkend team. Verder is er extra scholing geweest voor projectleiders, gericht op risicomanagement, is er nu een handboek ruimtelijke projecten, is er projectwethouderschap, is er een beter evenwicht tussen externen en eigen personeel, en is de financiële controle al flink verbeterd. Ook zijn een aantal nog niet lopende projecten door externe bureau's doorgelicht op hun risico's, en de planningen daarop aangepast.

College maakt schoon schip
Er moet echter nog heel veel veranderen, willen zaken als de overschrijding om de Stadsgehoorzaal niet meer voorkomen. Bij de invoering van Ruimte voor Nieuw Beleid en Anders Werken, de twee projecten om het werken van de Leidse gemeente te verbeteren, zullen allerlei organisatorische maatregelen genomen worden. Maar de wethouder stelde nog een aantal extra maatregelen voor. Alle projectleiders krijgen tot 15 juli de tijd om een verse risico-inventarisatie te maken van hun projecten. Alle medewerkers worden in de gelegenheid gesteld om tot die datum risico's en problemen te melden, en schoon schip te maken. Daarna zal een extern bureau alle projecten die als risicovol worden gezien nog eens doorlichten.

Reactie van de verschillende partijen
Vrijwel iedereen deelde de analyse die de wethouder op tafel legde. De VVD en D66 benadrukten dat er niet al te veel naar het verleden gekeken moet worden – zij zaten de afgelopen jaren in het stadsbestuur. Het CDA en de Stadspartij Leidens Ontzet vroegen aandacht voor de Stadsgehoorzaal, die langer dicht moet blijven. Alleen GroenLinks sloeg de plank volledig mis. Fractievoorzitter Jos Posthuma had het niet over de manier van werken van de hele organisatie, maar stelde juist dat “de gemeenteraad zich niet moet bemoeien met de gang van zaken bij de ambtenarij”. Het probleem zou vooral zijn dat ambtenaren niet precies doen wat de politiek zegt. Het enige wat de gemeenteraad zou moeten doen is de verantwoordelijke wethouder op zijn kop geven. Desalniettemin ging ook GroenLinks akkoord met een onderzoek door de raad naar de oorzaken en oplossingen van de problemen.

SP blij met onderzoek
De SP was onaangenaam verrast door de zoveelste tegenvaller op de Stadsgehoorzaal, maar vooral erg blij dat nu eindelijk open en bloot op tafel ligt wat er al jaren als geruchten de ronde doet. De SP heeft meteen laten weten graag mensen te willen leveren voor een onderzoekscommissie. Het belangrijkste is dat er nu schoon schip gemaakt wordt, en dat we de gemeentelijke organisatie weer gezond maken. Als dat op een goede manier gebeurt, kunnen we eindelijk een streep zetten onder het verleden.